Verkætlanir

ObsSea4Clim skal skapa ein betri platform, har ymisk lond kunnu geva sítt íkast til evropiskar kanningar av teimum týdningarmestu hav- og veðurlags-viðurskiftunum. Endamálið er at stuðla undir meiri nágreinum veðurlagsanalysum og -forsøgnum, bæði regionalt og globalt, og menna nøkur ítøkilg mál fyri burðardyggari framtíð.

The main objective is to investigate and quantify how the sub‐polar gyre in the north Atlantic affects the productivity of multiple trophic levels throughout the food web.

Í verkætlanini Faroe-AMOC verður dentur lagdur á rákið av heitum og køldum sjógvi millum Norðuratlantshav og Arktis, og ávirkanina, sum hesir týdningarmiklu streymar hava á veðurlagið um okkara leiðir. Føroyar liggja á Grønlands-Skotlandsrygginum, sum forðar bæði heitum Atlantssjógvi í teimum ovaru løgunum at ferðast norðureftir og køldum yvirflotssjógvi í teimum djúpu løgunum at ferðast suðureftir. Rákið av Atlantssjógvi og yvirflotssjógvi eru partar av termohalina rákinum (á enskum stytt AMOC), sum førir heitan sjógv móti Arktis. Sambært veðurlagsmodellum væntast termohalina rákið at vikna í hesi øldini, men stór óvissa er um hendan norðara partin. Um týðandi broytingar verða í hesum ráki, fer tað væntandi at ávirka varmaflutningin móti Arktis og hetta kann hava stóra ávirkan á vistskipanir um okkara leiðir. Vitanin um framtíðar broytingar er tó avmarkað av vantandi neyvleika í veðurlagsmodellunum. Í seinastuni hevur tað verið stór menning í at leggja smærri neyvari model inn í tey stóru modellini, og hetta leggur lunnar undir betri vitan grundað á modellir. Í Faroe-AMOC verður alt økið millum Ísland og Skotland greinað, men dentur verður lagdur á Íslandsryggin. Úrslit frá mátingum og modellum seinastu tjúgu árini verða nýtt og ein PhD-studentur er settur at arbeiða við verkætlanini. Saman við granskarum á Havstovuni og donsku veðurstovuni (DMI) verður sínámillum ávirkan millum rákini av heitum og køldum sjógvi kannað, umframt broytingar í eitt nú hita og saltinnihaldi og hvussu modellini rokna rákið.

Hvalspýggjur kunnu vera ein stór hóttan í mun til eina burðadygga alivinnu. Harafturat kunnu hvalspýggjur siga nógv um vistskipanina í sjónum, og verða tí nýttar sum indikator fyri møguligar broytingar í føðiketum í sjónum. Hóast stóran burðadyggan og vistfrøðiligan týdning, er sera lítil vitan um hvalspýggjur í føroyskum sjógvi. Endamálið við hesi verkætlanini er at seta í verk eina føroyska hvalspýggju-yvirvøku, og at stovna og menna ein føroyskan hvalspýggju dátugrunn í GLoBECC við dátum, sum fara at fáast til vega í sambandi við sjókanningar, sum Havstovan, Firum og Bakkafrost longu gera. Henda verkætlan fer at geva vitan um útbreiðsluna av hvalspýggju í Norðuratlantshavi, sum er grundleggjandi fyri at kunna meta um møguligar “uppblómingar”, og hvussu hvalspýggja ferðast í hesum økinum.

Veðurlagsbroytingar gera, at fleiri firðir verða ísfríir og tí kunnu taraskógir breiða seg. Umframt hetta benda metingar á, at núverandi framleiðsla av tara stendur fyri meginpartinum av CO2 upptøkuni í gróðri. Men um hetta CO2 verður endaliga botnsett ella endar aftur í luftini, vita vit ikki. Henda verkætlan roynir at kanna, um blátt kolevni í tara verður endaliga botnsett á landi, í firðum ella á opnum havi, ella um tað endar aftur í atmosferuni. Millum annað kanna vit, hvussu langt tari kann ferðast út av firðum út á opið hav. Hetta verður kannað við m.a. numeriskum simuleringum, trackarum, botnprøvum og videobrotum av havbotninum.

Endamálið við verkætlanini er at kanna vøkstur hjá toski og hýsu undir Føroyum yvir eitt langt tídarskeið og at seta hetta í samband vid havstreymar, sjóvarhita og føði.

Endamálið er at kanna, hvar sjófuglurin er um veturin. Hetta verður gjørt við at seta goymslumerki á beinið á flestu sjófuglasløgunum í Norðurhøvum. Men fyri at fáa úrslitini úr goymslumerkjunum, má fuglurin fangast aftur, og tí er tað bert búfuglur, sum verður merktur. Fuglur verður merktur á 38 ymiskum plássum í Norður­høvum. Í Føroyum verða fuglar merktir í Skúv­oy­nni, Stóru Dímun, Sandoynni, Nóls­oy­nni, í Kirkjubø­hólmi, Mykinesi, Vágoynni, Streymoynni og Eysturoynni. Úrslitini frá øllum lond­un­um verða við­gjørd undir ein­um fyri at fáa eina samlaða mynd av, hvussu fuglarnir ferðast, og hvar teir finna føðina um veturin. Tá ið ferð­ing­in er kort­løgd, ber til at meta um, hví fugl­ur­in er júst har til ávísar tíðir og hvørjar um­støður gera, at fuglurin fer hagar.

Endamálið við verkætlanini er, at skilja og gagnnýta sambandið millum havklima í Norðureysturatlantshavi og bæði útbreiðslu av svartkjafti og tilgongd av ungfiski til hendan búskaparliga týdningarmikla stovn. Áherðsla verður løgd á sannlíku ávirkanina frá atmosferuni og stóra subpolara meldrinum. Henda vitan kann leggja lunnar undir møguleikan at framskriva tilgongdina hjá svartkjafti. Vit miða ímóti – saman við arbeiðsbólki hjá ICES – at gagnnýta úrslitini í veruligu umsitingini av hesum sera umskiftiliga fiskastovni.

Ætlanin er, at fáa betur greiði á nøgdum og samanseting av djóraæti eystan-, vestan-, og sunnan fyri Føroyar frá 1993 til 2023. Við at samantvinna vitanina frá hesi 30-ára longu tíðarseriu av djóraæti við havkanningar, fæst størri vitan um, hvussu havfrøði ávirkar djóraætið um okkara leiðir. Eisini verður kannað, hvussu skiftandi nøgdir og samanseting av djóraæti ávirka svartkjaft og hvítningsbróðir. Harafturat verður kannað, hvussu reyðæti spjaðist, tá tað er rikið út úr Bankarennuni sunnan fyri Føroyar, og hvat ið hendir við hesum reyðætinum. Spurningar viðvíkjandi hesum eru m.a. um hetta reyðætið doyr ella um tað megnar at gýta komandi vár.

Niðurstøða

Verkætlanin hevur til endamáls at kanna, hvussu havstreymar og djóraæti, sum kemur við hesum havstreymum, ávirka fisk og sjófugl, sum halda til á landgrunnunum við Ísland, Føroyar og Noreg. Fyribilsúrslit benda á, at ein sterkur Eysturíslandsstreymur hevur jaliga ávirkan.

Endamálið er at kortleggja og dokumentera trupulleikan hjá føroysku makrel­vinnuni við „bleytum makreli“, sum stendst av mikroveruni Kudoa thyrsites. Henda mikroveran skilur út kveikar (enzymir), ið upploysa vøddarnar í fiskinum, hóast fiskurin hevur fingið alla rætta viðgerð við køling, frysting osv. Við hesi vitan standa føroyskir makrel-útflytarar sterkari, tá ið reklamatiónir um „bleytan makrel“ koma.

At kanna lívfrøði og vistfrøðiliga týdningin av havsúgdjórum í Norðurhøvum, við atliti til ávirkan av hav- og vistfrøðini tvørtur við rygginum millum Grønland og Hetland. Merkingar av grind, springara og bóghvítuhvali skulu kanna hvat stýrir og ávirkar ferðingarmynstur og útbreiðslu. Havsúgdjór eru rándjór, hægst í føðiketuni, og kanningar av føði, evnafrøði og lívssøgu skulu greina teirra ávirkan á tilfeingið, og hvussu tey ávirkast av stutt- og langtíðar broytingum í hav- og vistfrøði. Samanberingar millum Eysturgrønland og Føroyar skulu lýsa munir og sambond millum vistskipanir tvørtur við rygginum, og kanna í hvønn mun havsúgdjór lýsa og endurspegla vistfrøðiliga standin í havinum.

JERICO-S3 will provide a state-of-the-art, fit-for-purpose and visionary observational Research Infrastructure (RI), expertise and high-quality data on European coastal and shelf seas. The project will support world-class research, high-impact innovation and a window of European excellence worldwide. It will be structured regionally around 4 Pilot Super Sites (PSS) and 5 Integrated Regional Sites (IRS)

Endamálið við verkætlanini er at fáa meira at vita um útbreiðslu, lívfrøði og fiskiskap av reyðsprøku og tungu undir Føroyum við tí fyri eyga at gera eina stovnsmeting av nevndu fiskasløgum. Lítið hevur verið gjørt við flatfisk, her í millum reyðsprøku og tungu, á Havstovuni í fleiri ár vegna vantandi fígging. Til eina skilagóða stýring av fiskiskapinum av reyðsprøku og tungu er neyðugt við meiri og dagførdari vitan um útbreiðslu og lívfrøði (so sum vøkstur, búning, ferðing, føði) hjá fiskinum, hvussu fiskiskapurin ávirkar stovnin, og staðfesta um hetta er ein føroyskur stovnur burturav ella ikki. Tískil verður savnað inn nýtt datatilfar komandi árini á yvirlitstúrum og av landingum, eins og alt tøkt datatilfar verður viðgjørt.

Endamálið við verkætlanini er, at seta skjøtul á skipaðar kanningar í føroyskum firðum og sundum. Serligur dentur verður lagdur á at kanna sambandið millum firðir og sund og Landgrunnin. T.d. hvussu gróðurin á Landgrunninum ávirkar firðirnar, men eisini um gróðurin á firðunum ávirkar Landgrunnin. Kanningarnar fevna um eginleikar í sjálvum sjónum (hiti, salt og streymur), gróður, djóraæti og smáan fisk uppi í sjónum, sum etur djóraæti. Sambondini millum hesi lið verða kannað, eins og árstíðarbroytingarnar verða fylgdar.

Niðurstøða

Niðurstøða

Niðurstøða

Niðurstøða

Niðurstøða

Niðurstøða

Niðurstøða

Niðurstøða

Niðurstøða

Niðurstøða

Niðurstøða

Niðurstøða

Niðurstøða

Niðurstøða

Niðurstøða

Niðurstøða

Niðustøða

Niðurstøða

Niðurstøða

Niðurstøða

Niðurstøða

Niðurstøða

Niðurstøða

Niðurstøða

Niðurstøða

Niðurstøða

Niðurstøða

Niðurstøða

Niðurstøða

Niðurstøða

Niðurstøða

Niðurstøða

Niðurstøða

Niðurstøða

Niðurstøða