Vís undanfarnu úrslit
Havsúrgan
Síðan íðnaðarkollveltingina er ein rúgva av CO2 (koltvíilta ella koltvísúrni) latin út í luftina, og tað hevur fingið veðurlagið til at hitna. Havið tekur CO2 frá luftini og hevur tikið umleið ein triðing av tí CO2 , sum vit menniskju hava latið út. Føroysku havleiðirnar og norðari partur av Atlantshavi hava serligan týdning í hesum sambandi, tí her søkkur sjógvur niður á stór dýpi. Hann ber CO2 við sær, sum minkar um CO2 innihaldið í luftini og avmarkar veðurlagsbroytingarnar.
Tá CO2 kemur niður í havið, broytist tað, og tað hevur við sær, at havið verður súrari. Hetta verður nevnt “havsúrgan” (ocean acidification á enskum). Vanliga mátið fyri súrgu er “pH”, har eitt lágt pH-virði merkir nógva súrgu. At havið verður súrari, sæst tí við, at pH minkar. Roknað verður við, at havsúrgan fer at fáa týðandi avleiðingar fyri havsins livandi verur og teirra vistskipanir.
Orsøkin til, at CO2 elvir til havsúrgan, er, at tað hevur kolevni (C) í sær, og nýliga er Havstovan farin undir regluligar kanningar av pH og kolevni í føroyskum havøki. Endamálið við hesum kanningum er (1) at skilja tær broytingar í havsins pH, sum kunnu skaða lívið í havinum kring okkum og (2) fylgja teimum broytingum í havsins kolevnisgoymslum, sum ávirka heimsins veðurlag.
Tá CO2 kemur niður í havið, broytist tað, og tað hevur við sær, at havið verður súrari.
Ymsastaðni í heimi er ein røð av árinum ávíst, sum kunnu órógva margfeldi, vistskipanir og matvørutrygd. Serligan týdningi fyri Føroyar hevur tað at skilja, hvussu havsúrgan ávirkar gróðurin av plantuplanktoni, livilíkindi hjá fiskalarvum, haldførið á korallum (sum eru týðandi uppvakstrarøki hjá fiski) og aling.
Máting av havsúrgan
Vanliga verður havsúrgan mátað sum minking av pH-virði yvir nøkur áratíggju ella longur, sum stavar frá upptøku av CO2 úr luftini.
Neyvar mátingar av pH og kolevni í havinum eru beinleiðis ískoyti til heimsmál nummar 14 hjá ST um burðardygga menning (United Nations Sustainable Development Goals: SDG 14), sum snýr seg um lívið í havinum. Serstakliga vendir hetta sær til part 14.3, sum hevur til endamáls at minka um avleiðingarnar av havsúrgan.
Altjóða felagskapurin GOOS (The Global Ocean Observing System) hevur eyðmerkt kolevnismátingar í havinum at vera millum teirra, sum hava avgerandi týdning (Essential Ocean Variable) fyri at kunna skilja, hvussu havið verður ávirkað av veðurlagsbroytingunum.
Við regluligum mátingum av pH og kolevni kann Havstovan sostatt fylgja teimum broytingum í okkara havøki, sum kunnu órógva tess livandi tilfeingi, samstundis sum vit geva okkara ískoyti til altjóða royndir at fylgja, hvussu havsins evnafrøði verður ávirkað av veðurlagsbroytingunum.
Viðkomandi tíðindi
Gevið gætur: Mátiútgerð norðanfyri
26.08.2024
Amerikanska granskingarskipið Neil Armstrong setir í løtuni (21.-26. august, 2024) níggju havfrøðiligar fortoyningar á botn norður av Íslandsryg…
Er glotti at hóma hjá botnfiski í 2024?
10.04.2024
Føroyski toskastovnurin er vorðin søguliga lítil, og hetta er helst úrslit av bæði ovurfiskiskapi og broytingum í havumhvørvinum. Týdningarmikið, og a…
Er “Golfstreymurin” í ferð við at vikna?
15.02.2024
Í nýggjari grein í vísindaliga tíðarritinum Science Advances vísa hollendskir granskarar á, at ”Golfstreymurin” er á veg á eitt markamót. Hetta byggja…
Nýggj ritgerð um heita rákið millum Ísland og Føroyar
17.08.2023
Nýggj vitan um rákið av heitum sjógvi norðan fyri okkum er júst komin í vísindatíðarritinum Ocean Science. Tvørtur um undirsjóvarryggin millum Ísland …
Hitabylgja í havinum
29.06.2023
Seinastu 1-2 vikurnar hevur ein hav-hitabylgja tikið seg upp í eystara parti av Norðuratlantshavi. Hitabylgjan hevur verið serliga ógvuslig í økinum v…
Jákup Sverri verið á hydrografitúri
26.05.2023
Tann 17. mai fór Jákup Sverri á hydrografitúr, har ein av uppgávunum var at taka streymmátarar upp. Lagt varð fyri norðanfyri, har ein streymmátaraboy…
Ph.d.-skeið um hav- og vistfrøði
20.03.2023
21. august – 1. september 2023 skipa granskarar á Havstovuni fyri spennandi ph.d.-skeiði um sambandið millum hav- og vistfrøðina í eystara parti av No…
Bogi Hansen heiðraður á ICES Decadal Symposium
24.06.2022
ICES hevur júst hildið sonevnda Decadal ráðstevnu í Bergen, har Bogi Hansen, havfrøðingur á Havstovuni, var ein av heiðursgestunum. ICES skipar tíggju…
Jákup Sverri verið eftir streymmátarum
25.05.2022
Tann 11. mai fór Jákup Sverri á hydrografitúr, har ein av uppgávunum var at taka streymmátarar upp. Hetta eru teir fimm mátararnir, sum Jákup Sverri f…
Íslendsk streymboya rak inn í Haraldssund
10.05.2022
Um hálvan januar 2021 bóru alarar hjá Bakkafrost eyga við eina streymboyu, sum var rikin inn á Haraldssund. Hetta vísti seg at vera ein streymboya, su…
Tveir djúpir havstreymar undan kavi
10.05.2022
Tveir djúpir havstreymar eru nýliga avdúkaðir, IcelandFaroe Slope Jet og Faroe Shetland Channel Jet. Annar gongur fram við hellingini á norðaru síðu á…
Yvirlitsgrein um havfrøði og tøðevnir í sjónum
20.01.2022
Veðurlagsbólkurin hjá ST (IPCC) væntar, at veðurlagsbroytingar fara at viðføra lækkandi nøgdir av tøðevnum í sjónum. Hetta kemur serstakliga at gera s…
Subpolari meldurin stýrir vistskipanum
18.12.2020
Vistskipanir eru ikki støðugar. Vistskipanin á føroyska landgrunninum broytist bæði við einum syklusi á 58 ár og einumsyklusi, sum tekur áratíggju. Su…
Havið fløðir – eisini kring Føroyar
18.12.2020
Umframt mangt annað hava veðurlagsbroytingarnar við sær, at havið fløðir. Vatnskorpan hækkar mest sum alla staðni kring heimin, og tað ger hon eisini …
Djúpur havstreymur fram við Íslandsrygginum útgreinaður
26.10.2020
Í dýpinum í Norðurhøvum er ísakaldur sjógvur, sum ferðast suðureftir og flýtir yvir Grønland-Skotland ryggin, serliga gjøgnum Danmarkarsundið og Banka…
Subpolari meldurin stýrir eisini vistskipanum í grønlendskum sjógvi
08.10.2020
Tað er nú vælkent at subpolari meldurin ávirkar vistfrøðina í norðureystara parti av Atlantshavinum – altso um okkara leiðir. Í nýggjari vísindaligari…
Fuglberg fann Argo-flot
17.04.2018
Av og á fær Havstovan ymsar lutir í húsið, sum fólk hava funnið á sjógvi ella landi. Tíðliga í januar fekk trolarin Fuglberg ein gulan lut í trolið, s…
Heimshøvini verða súrari
29.09.2014
Síðani ídnaðarkollveltingina fyri umleið 200 árum síðani er innihaldið av CO2 í luftini hækkað um 40% frá 280 ppm (partar per millión) til 400 ppm og …
Samantvinna gamalt og nýtt
01.09.2008
Nýggjar kanningar staðfesta, at gamlar mátingar fyri árini 1914 til 1969 kunnu væl brúkast saman við teimum hitamátingum, ið Fiskirannsóknarstovan hev…
Fjarstýrdir kavbátar rannsaka havsins kalda hjarta
01.09.2007
Smáir kavbátar kanna hitan, saltinnihaldið, streymin og plantuplankton í havinum við Føroyar. Endamálið er at útvega upplýsingar um tað termohalina rá…
Ljóðsignal fær sendara upp aftur
01.09.2007
Fiskirannsóknarstovan hevur alt árið fleiri fortoyingar við streymmátarum liggjandi kring Føroyar. Av tí at hesar fortoyingar liggja nakað væl undir v…
Kanningar av hitafronti
01.09.2005
Sjógvurin inni á Landgrunninum hevur alstóran týdning sum uppvakstrarøki hjá m.ø. toski. Hvussu árgangirnir hilnast er tengt at, hvussu stór blandingi…
Viðkomandi verkætlanir
ObsSea4Clim – Ocean observations and indicators for climate and assessments
ObsSea4Clim skal skapa ein betri platform, har ymisk lond kunnu geva sítt íkast til evropiskar kanningar av teimum týdningarmestu hav- og veðurlags-viðurskiftunum. Endamálið er at stuðla undir meiri nágreinum veðurlagsanalysum og -forsøgnum, bæði regionalt og globalt, og menna nøkur ítøkilg mál fyri burðardyggari framtíð.
Faroe-AMOC – Termohalina rákið gjøgnum føroyskt sjóøki
Í verkætlanini Faroe-AMOC verður dentur lagdur á rákið av heitum og køldum sjógvi millum Norðuratlantshav og Arktis, og ávirkanina, sum hesir týdningarmiklu streymar hava á veðurlagið um okkara leiðir. Føroyar liggja á Grønlands-Skotlandsrygginum, sum forðar bæði heitum Atlantssjógvi í teimum ovaru løgunum at ferðast norðureftir og køldum yvirflotssjógvi í teimum djúpu løgunum at ferðast suðureftir. Rákið av Atlantssjógvi og yvirflotssjógvi eru partar av termohalina rákinum (á enskum stytt AMOC), sum førir heitan sjógv móti Arktis. Sambært veðurlagsmodellum væntast termohalina rákið at vikna í hesi øldini, men stór óvissa er um hendan norðara partin. Um týðandi broytingar verða í hesum ráki, fer tað væntandi at ávirka varmaflutningin móti Arktis og hetta kann hava stóra ávirkan á vistskipanir um okkara leiðir. Vitanin um framtíðar broytingar er tó avmarkað av vantandi neyvleika í veðurlagsmodellunum. Í seinastuni hevur tað verið stór menning í at leggja smærri neyvari model inn í tey stóru modellini, og hetta leggur lunnar undir betri vitan grundað á modellir. Í Faroe-AMOC verður alt økið millum Ísland og Skotland greinað, men dentur verður lagdur á Íslandsryggin. Úrslit frá mátingum og modellum seinastu tjúgu árini verða nýtt og ein PhD-studentur er settur at arbeiða við verkætlanini. Saman við granskarum á Havstovuni og donsku veðurstovuni (DMI) verður sínámillum ávirkan millum rákini av heitum og køldum sjógvi kannað, umframt broytingar í eitt nú hita og saltinnihaldi og hvussu modellini rokna rákið.
