Hýsa er virðismikil fiskur, sum verður nógv veidd. Øll hýsa undir Føroyum verður mett sum ein stovnur.
Hýsa hevur tríggjar ryggfjaðrar og tvær gotfjaðrar. Fremsta ryggfjøðurin er eitt sindur høg, stutt og spísk. Búkfjaðrarnar eru heldur smalar og sita fremri enn fremsta ryggfjøður. Uggafjaðrarnar sita eins frammarlaga og fremsta ryggfjøður, og tær røkka aftur til mittastu ryggfjøður. Sterturin er nakað innbogin. Strikan er svørt og er bogin oman fyri uggafjøðurina. Hon hevur lítlan kjaft, yvirbit og lítla finnu.
Gótt eyðkenni er tann dimmi bletturin beint oman fyri og aftan fyri uggafjøðurina.
Hýsa verður upp í umleið 112 cm long. Elsta aldursgreinaða hýsa undir Føroyum var 17 ár.
Útbreiðsla
Hýsa er við Novaja Semlja, í Hvítahavinum, við Svalbard, suður í Kattegat og Norðsjógvin til Biskeiavíkina, undir Føroyum og Íslandi, frá Nýfundlandi til Cape Hatteras. Hýsa er sjáldsom í Grønlandi.
Hýsa er vanlig bæði á Landgrunninum, Føroyabanka, Ytrabanka og Ytstabanka og er fingin frá heilt grunnum vatni inni við land og niður ímóti 600 m dýpi; tað er tó sjáldsamt at fáa hýsu djypri enn 450 m.
Tað eru ábendingar um at hýsan á Landgrunninum og Føroyabanka eru atskildir stovnar, líka sum toskurin, men enn eru hvørki ílegu- ella merkingarkanningar gjørdar fyri at staðfesta hetta.
Veiða
Inntil miðskeiðis í 1950-unum vóru tað mest bretar sum fiskaðu hýsu undir Føroyum. Í 1950-unum vaks føroyski parturin av hýsuveiðuni munandi, og eftir at fiskimarkið varð flutt út á 200 fjórðingar í 1977, hava føroyingar sjálvir fiskað meginpartin av hýsuni undir Føroyum.
Hýsuveiðan hevur sveiggjað nógv seinastu øldina. Hon hevur í miðal verið góð 11 túsund tons um árið.
Longdarbýti í føroysku veiðuniAldursbýti í føroysku veiðuni
Stovnsmeting
Havstovan ger á hvørjum ári stovnsmeting av hýsu undir Føroyum. Stovnsmetingin verður síðani góðskumett og endaliga góðkend á einum arbeiðsfundi hjá ICES. Føroyski hýsustovnurin var í tíðarskeiðinum 2008-2017 so lítil, at serlig verjutiltøk vóru neyðug.
Hýsustovnurin kom fyri seg í 2018, og hevur verið í vøkstri síðani. Vøksturin í gýtingarstovninum kemst serliga av 2016- og 2017-árgangunum, sum eru mettir at vera størri enn miðal.
Stovnsmetingarúrslit
Veiða
Veiðan av hýsu er mett at vera burðadygg, og hevur ligið undir tilmældu veiðuni frá ICES síðani 2020. Í 2024 er tilmælda veiðan 12145 tons.
Tilgongd
2016- og 2017-árgangirnir av hýsu eru mettir at vera yvir miðal og viðførdu vøkstur í gýtingarstovninum eftir 2018. Ábendingar eru um at 2023-árgangurin eisini er yvir miðal.
Veiðutrýst
Veiðutrýstið, sum er lutfallið millum veiðu og biomassa av 3-7 ára gamlari hýsu, hevur ligið oman fyri tað, sum gevur mest varandi veiðu (Fmsy) síðani í 1970-unum. Veiðan hevur tó verið undir fyrivarnisveiðutrýstinum (Fpa) meginpartin av hesum tíðarskeiðnum, tó var veiðutrýstið oman fyri hetta mark í 2019 og 2020.
Gýtingarstovnur
Gýtingarstovnurin av hýsu minkaði ógvusliga mitt í 00-unum og var í tíðarskeiðinum 2008-2017 so lítil, at serlig verjutiltøk vóru neyðug. Stovnurin kom upp um hetta markið í 2018 og hevur verið í vøkstri síðani. Gýtingarstovnurin var mettur at vera 50 túsund tons í 2022.
Vøksturin á hýsu undir Føroyum er rættiliga ymiskur. Vøksturin er minstur á bankunum eystanfyri, serliga á Sandoyarbanka, og økist so vestureftir; besti vøksturin er á Føroyabanka.
Hýsa veksur umleið 10 cm um árið, frá hon er 1 ára gomul til hon er kynsbúgvin sum umleið 3 ára gomul. Eftir hetta veksur hon 5 cm um árið til hon er umleið 8 ár, tá avtekur vøksturin rættiliga nógv. 4 ára gomul hýsa er um 47 cm og 7 ára gomul um 67 cm til longdar.
Tann elsta aldursgreinaða hýsan á Havstovuni var 17 ár og 71 cm long. Tó verður hýsa undir Føroyum sjáldan eldri enn 10 ár.
Aldurin hjá hýsu verður staðfestur við at telja árringar í nytrunum. Aldurin verður lisin av skornari nytru, sum er stoypt inn í ein svartan plastikkbkokk og síðani skorðin ígjøgnum kjarnuna á nytruni. Nytran á hýsu er lutfalsliga stór.
Kynsbúning
Í miðal gýtir helvtin av hýsuni fyrstu ferð umleið 2,5 ára gomul; tá er hon um 37 cm til longdar.
Gýting
Hýsa gýtir víða um í føroyskum sjógvi, bæði inni á summum firðum og á Landgrunninum og bankum. Tað mesta av gýtingini er tó á trimum lutfalsliga víðum økjum norðan-, eystan- og vestanfyri, á einum minni øki sunnanfyri og á Føroyabanka. Gýtingarøkini eru tó ikki so avmarkað, sum tey hjá toski, og tykjast vera rættiliga skiftandi ár undan ári. Gýtingardýpið er 50-200 m, fyri tað mesta djúpri enn 100 m.
Høvuðsgýtingarøkini hjá hýsuYngul og ungfiskur
Eftir gýtingina flotna rognkornini upp í sjógvin og verða spjadd við rákinum kring landgrunn og bankar; sama er við larvunum. Yngulin er uppi í sjónum í nakrar mánaðir, men í tíðarskeiðinum juli-september leitar hann niður á botn á umleið 90-200 m dýpi.
Hýsuyngul
Føði
Høvuðsføðin hjá hýsu er ymisk maðkasløg, krabbadjór og tindadjór, serliga slangustjørnur, men eisini fiskur og lindjór verða etin.
Ferðing
Hýsa við Føroyar flytir ikki til og frá øðrum havøkjum, og undir Føroyum er hon rættiliga støðuføst. Hýsan kann fara á bæði harðbotn og bleytan botn, men er kanska serliga nógv á bleytum botni. Tað tykist, sum um tað er útboðið av føði, ið er avgerandi fyri vali av botni. Av og á leitar hýsan, serliga ungfiskurin, upp í sjógvin eftir føði.
Litur
Hýsa er dimm um bakið, grá ella blágrøn. Hon er ljós um síðurnar, ofta silvurblonk, og undir búkinum er hon hvít, gráhvít. Hon hevur ein dimman blett á síðunum oman fyri uggafjaðrarnar. Summar hýsur hava smáar, gráar blettir ovarlaga á síðunum.
Umrokningartalva út frá støddarbólkum
Umrokningartalva út frá støddarbólkum. Virðini byggja á tøl fyri árini 2009-2013. Aftasta kolonnan sigur, hvussu stórur partur av fiskinum í ymsu støddarbólk unum væntandi hevur gýtt minst einaferð.
Vís undanfarnu úrslit
